Ευχαριστώ θερμά το δημοσιογράφο Κυριάκο Πενηνταέξ για την πολύ ωραία συνέντευξη σχετικά με τα πορίσματα της έρευνάς μου για τη γλώσσα της φυλακής . Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην κυπριακή εφημερίδα “η σημερινή” και ακολούθως σας το παρουσιάζω.
Επίσης μπορείτε να το διαβάσετε εδώ http://www.sigmalive.com/simerini/news/380803/miloun-diki-tous-glossa-oi-fylakismenoi
Μιλούν δική τους γλώσσα οι φυλακισμένοι
20 Νοέμβριος 2016, 12:02 | Του Κυριάκου Πενηνταέξ
ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΨΟΥΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ…
Τη γλώσσα της φυλακής αποκρυπτογραφεί στη «Σ» η Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ Αγγελική Καρδαρά, η οποία θα παρουσιάσει στην Κύπρο τα ευρήματα ενδιαφέρουσας έρευνας που πραγματοποίησε στην Ελλάδα. Πώς αποκαλούν οι τρόφιμοι τους αστυνομικούς και τα ναρκωτικά
Α. Καρδαρά: «Θα χρησίμευε σε πολλούς τομείς μια τέτοια έρευνα και στην Κύπρο»
«Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, χρησιμοποιούν τη γλώσσα της φυλακής και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό», δηλώνει στη «Σημερινή» η έγκριτη Διδάκτωρ του Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ Αγγελική Καρδαρά. Επισημαίνει πως «η γλώσσα της φυλακής» διακρίνεται σε δύο παρακλάδια, την «αργκό» (κώδικας επικοινωνίας) που χρησιμοποιείται ελεύθερα μεταξύ τροφίμων και σωφρονιστικών υπαλλήλων, και τη σκληρή κρυπτική γλώσσα που χρησιμοποιείται στα στενά όρια της ομάδας, γιατί εξυπηρετεί καθαρά και μόνο συνθηματικούς σκοπούς, αλλά και την οργάνωση και διάπραξη εγκλημάτων εντός και εκτός των φυλακών!
Η γλώσσα του εγκλήματος
Η Δρ Καρδαρά θα παρουσιάσει σύντομα, για πρώτη φορά στην Κύπρο, τα ευρήματα έρευνάς της σε φυλακές στην Ελλάδα με θέμα: «Η γλωσσική επικοινωνία του έγκλειστου πληθυσμού, ως δομικό και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών».
Η εφημερίδα μας μίλησε με τη διδάκτορα με αφορμή τη συμμετοχή της σε σεμινάριο που διοργανώνει στη Λευκωσία, στις 25 Νοεμβρίου, το Κωνστάντειον Κέντρο Εγκληματολογίας Κύπρου σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νευροεπιστημών και Τεχνολογίας Κύπρου με θέματα: «Η γλώσσα του Εγκλήματος / Ο τρόπος επικοινωνίας των εγκληματιών μέσα και έξω από τη φυλακή, έντυπα, ηλεκτρονικά, μέσω συμβόλων / Η ανάλυση της κατάθεσης στην Αστυνομία, των απειλητικών μηνυμάτων και γραπτών επιστολών κλπ».
Εκτός από την κ. Καρδαρά, ομιλητές στο σεμινάριο θα είναι η Δικαστική Γραφολόγος Δρ Ευδοξία Ζ. Φασούλα, με θέμα «Αναζητώντας τα γραφικά ίχνη εγκλήματος και εγκληματία: Γραφοσκοπική έρευνα και γραφολογική ερμηνευτική ανάλυση», και ο Ανδρέας Ανδρέου, MSC Δικαστικής Γλωσσολογίας του Ινστιτούτου Νευροεπιστήμης και Τεχνολογίας Κύπρου, με θέμα: «Η γλώσσα ως τεκμήριο στη διερεύνηση υποθέσεων: Εισαγωγή στη Δικαστική Γλωσσολογία».
Συμμετείχαν κρατούμενοι, υπάλληλοι και αστυνομικοί
Η έρευνα της κ. Καρδαρά διεξήχθη ως μέρος της διδακτορικής διατριβής της στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, με επιβλέποντα τον καθηγητή Εγκληματολογίας Γιάννη Πανούση. Η έρευνα, που διήρκεσε τρία χρόνια (2005-08), εκδόθηκε σε βιβλίο το 2014. «Συμμετείχαν 130 κρατούμενοι των δύο φυλακών της Αττικής: του Κορυδαλλού και του Αυλώνα, εκ των οποίων 30 ήταν γυναίκες των Φυλακών Κορυδαλλού, 70 άντρες των Φυλακών Κορυδαλλού και 30 ανήλικοι του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ). Επίσης, συμμετείχαν 30 σωφρονιστικοί υπάλληλοι των Φυλακών Κορυδαλλού και του ΕΚΚΝΑ, 30 ποινικολόγοι, ανάμεσα στους οποίους και ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου, 30 αστυνομικοί, και 15 δημοσιογράφοι του δικαστικού ρεπορτάζ.
«Η επαφή με τους κρατούμενους, χωρίς τη μεσολάβηση τρίτων (φυλάκων ή άλλων σωφρονιστικών υπαλλήλων) κρίθηκε πολύτιμη για την έρευνα και στηρίχτηκε στη δομημένη συνέντευξη», είπε η κ. Καρδαρά, για να προσθέσει: «Με την ολοκλήρωση της κάθε συνέντευξης, ακολουθούσε προσεκτική παρατήρηση της γλωσσικής συμπεριφοράς των τροφίμων κατά τις συζητήσεις τους με τους συγκρατούμενους και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους».
Επισημαίνει ότι η γλώσσα των τροφίμων δεν είναι στατική, αλλά ανανεώνεται συνεχώς και εμπλουτίζεται με καινούργιες λέξεις και φράσεις.
Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη γλώσσα
Βάσει των ευρημάτων της έρευνας, η γλώσσα της φυλακής απαρτίζεται από ένα σύνολο λέξεων και φράσεων, εκ των οποίων άλλες δημιουργούν οι έγκλειστοι μέσα στη φυλακή και άλλες δανείζονται από διαφορετικούς γλωσσικούς κώδικες εκτός φυλακής. «Σημαντικοί παράγοντες που διαμορφώνουν τη γλώσσα της φυλακής είναι η ηλικία, το διαπραχθέν αδίκημα και ο χρόνος παραμονής στη φυλακή», αναφέρει η διδάκτωρ, για να συμπληρώσει: «Η ηλικία διαδραματίζει τον πιο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και διάδοση της γλώσσας της φυλακής. Οι νέοι μεταφέρουν από την ελεύθερη κοινωνία στο περιοριστικό πλαίσιο της φυλακής όλες τις χαρακτηριζόμενες «μοδάτες» εκφράσεις, τις οποίες διαδίδουν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στο σημείο αυτό και τα ΜΜΕ παίζουν ρόλο στη διάδοση των παραπάνω φράσεων».
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, σύμφωνα με την ερευνήτρια, οι έγκλειστοι εμπλουτίζουν τον γλωσσικό κώδικά τους με καινούργιες λέξεις και φράσεις που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τη διαβίωση στον χώρο της φυλακής. «Σε αυτή την περίπτωση δηλαδή παρατηρείται η αντίστροφη διαδικασία, η οποία συνίσταται στο να μεταφέρονται οι εκφράσεις από τη φυλακή στην ελεύθερη κοινωνία και να υιοθετούνται από τους ομιλητές άλλων γλωσσικών κωδίκων επικοινωνίας. Κυρίως ενσωματώνονται στη γλώσσα των νέων και τη γλώσσα του στρατού», είπε η κ. Καρδαρά.
Αποκαλούν τους αστυνομικούς «στρουμφάκια»
Η ερευνήτρια ανέφερε φράσεις από τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι κρατούμενοι στις ελληνικές φυλακές. «Ένα ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν οι λέξεις «φρέσκο» (φυλακή) και «στρουμφάκια» (αστυνομικοί) που έχουν περάσει από τη γλώσσα της φυλακής στην ευρύτερη κοινωνία. Αρκετές όμως λέξεις παραμένουν άγνωστες για τα μέλη εκτός φυλακής, εξαιτίας των περιορισμένων επαφών των εγκλείστων με τον έξω κόσμο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τοξικομανείς κρατούμενοι, οι οποίοι, όπως και στο παρελθόν, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ένα ευρύτατο αργκοτικό λεξιλόγιο. Επίσης, σήμερα προστίθεται μία νέα κατηγορία κρατουμένων, οι χαρακτηριζόμενοι «άνθρωποι της νύχτας» (όπως αποκαλούνται οι μπράβοι και γενικά όσοι «πουλάνε» προστασία στα νυχτερινά μαγαζιά, ιδιοκτήτες νυχτερινών κέντρων, μπάρμεν κ.λπ.) οι οποίοι έχουν ένα εξίσου «πλουσιότατο» λεξιλόγιο».
Συνέχισε, λέγοντας πως «αποδείχθηκε ότι όσοι συνεντευξιαζόμενοι είχαν μπει για δεύτερη ή τρίτη φορά στη φυλακή χρησιμοποιούσαν ένα πιο διευρυμένο λεξιλόγιο σε σχέση με τους υπόλοιπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου, κοινωνικής θέσης που κατείχαν εκτός φυλακής και επαγγέλματος που ασκούσανε. Ωστόσο, είναι αξιοπρόσεκτο ότι ακόμα πιο δραστικά από τον χρόνο εγκλεισμού λειτουργεί ο βαθμός συμμετοχής στη χαρακτηριζόμενη από τους εγκληματολόγους «υποκουλτούρα» της φυλακής.
Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από σημαντικές κοινωνιολογικές έρευνες σε ομάδες νέων, βάσει των οποίων σημαίνοντα ρόλο για τη χρήση αποκλινόντων από τη νόρμα γλωσσικών τύπων παίζει, πέρα από το φύλο και την ηλικία, η τοπική «υποκουλτούρα», η οποία απαιτεί από αυτούς να είναι σκληροί».
«Ήρθε ο πιέστα» και «πήρα την πάσα»
Σύμφωνα με την ερευνήτρια, οι κρατούμενοι χρησιμοποιούν σε μεγάλη έκταση τη γλώσσα της φυλακής, για να περιγράψουν πρόσωπα και καταστάσεις, εντός και εκτός σωφρονιστικού καταστήματος που επιδρούν στην καθημερινότητά τους, άμεσα και έμμεσα.
Ενδεικτικά παραδείγματα, σύμφωνα με την έρευνά της, είναι τα εξής: «Πήγε στο κιούπι και έμεινε κομοδίνο», που σημαίνει μπήκε στην απομόνωση και από τα ηρεμιστικά χάπια που του χορηγήθηκαν δεν μπορούσε ούτε να κουνηθεί. «Ήρθε ο πιέστα», δηλαδή ο σωφρονιστικός υπάλληλος που φέρνει τα φάρμακα. «Κάνεις τριανταμίες με το μυαλό σου», που σημαίνει παραλογίζεσαι.
Επίσης χρησιμοποιούνται φράσεις όπως «Πρόσεξε μην ανοίξεις κάρτα με αυτόν», δηλαδή πρόσεξε μην παρεξηγηθείτε. «Το λεγκένι της φυλακής», δηλαδή ο κρατούμενος που κάνει αγγαρείες. «Μου μείνανε 13 μήνες σκαστά ακόμα» = απομένουν 13 μήνες μέχρι να αποφυλακιστώ. «Οι ανθρωποφύλακες κάθονται στο ενυδρείο» = ο χώρος όπου κάθονται οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι. «Το πιθάρι» που είναι η απομόνωση. «Μου πέταξε το μπαλάκι», δηλαδή μου έφερε ναρκωτικά μέσα στη φυλακή. Και το «Καπάκι» = μονάδα μέτρησης πρέζας που χρησιμοποιείται στη φυλακή. Οι κρατούμενοι έλεγαν επίσης «πήρα την πάσα», εννοώντας «παρέλαβα τα ναρκωτικά», και «βρέχει», εννοώντας την παράνομη είσοδο ναρκωτικών στη φυλακή.
Ερωτηθείσα σχετικά, η Δρ Αγγελική Καρδαρά εξήγησε ότι η γλώσσα της φυλακής χρησιμοποιείται για μιμητισμό, για πλάκα, για αποφυγή παρεξηγήσεων, αλλά και για να μη γίνονται αντιληπτοί οι τρόφιμοι όταν οργανώνουν και διαπράττουν εγκλήματα εντός και εκτός των φυλακών. «Η πλειοψηφία των κρατουμένων δηλώνουν ότι δεν χρησιμοποιούν έναν ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας με άτομα εκτός φυλακής, κυρίως μέλη της οικογένειας και φίλους, παρά μόνο με όσους ‘κάνουν δουλειά’, δηλαδή παράνομες δραστηριότητες».
Σύμφωνα με τη διδάκτορα, η γλώσσα που χρησιμοποιείται στον χώρο της φυλακής είναι φορέας ιδεών, στάσεων, πεποιθήσεων, απόψεων, εμπειριών, βιωμάτων και γενικότερα ενός ολόκληρου αξιακού συστήματος που αντανακλά τον τρόπο ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς εντός και εκτός φυλακής.
Έρευνα και στην Κύπρο
Ερωτηθείσα αν μπορεί να πραγματοποιηθεί ανάλογη έρευνα για τη γλώσσα των κυπριακών φυλακών, η ερευνήτρια απάντησε καταφατικά. «Θα χρησίμευε σε πολλούς τομείς μια τέτοια έρευνα και στην Κύπρο. Θα μπορούσε για παράδειγμα να ετοιμασθεί ένα γλωσσάριο για να βοηθούσε τους νεοεισερχόμενους κρατουμένους να γνωρίζουν τον τρόπο επικοινωνίας στις φυλακές», κατέληξε η Δρ Αγγελική Καρδαρά.