Συνέντευξη με τη Διευθύντρια του Τρίτου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των Δικαστικών Φυλακών Θεσσαλονίκης, κ. Φιλιώ Μαρινοπούλου
Η φωτογραφία αντλείται από την ιστοσελίδα: http://3sdethes.wordpress.com/
Πριν από ένα χρόνο και κάτι, ξεκίνησα μια μεγάλη έρευνα για την εκπαίδευση στις φυλακές. Η κ. Φιλιώ Μαρινοπούλου, Διευθύντρια του Τρίτου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των Δικαστικών Φυλακών Θεσσαλονίκης, μου παραχώρησε στο πλαίσιο της έρευνάς μου, μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, σχετικά με το τι ουσιαστικά σημαίνει “εκπαίδευση στις φυλακές”, πόσοι κρατούμενοι φοιτούν στο σχολείο το οποίο διευθύνει, ποια είναι η προσφορά του σχολείου, ποια η καθημερινότητα των μαθητών-κρατουμένων, τα μαθήματα και οι ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που κάνουν, αλλά και οι δυσκολίες και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι και οι μαθητές του σχολείου των φυλακών.
Λίγες ημέρες πριν από την Μ. Εβδομάδα, επισκέφτηκα το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, με τους φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, σε μια πολύ σημαντική δράση, για την οποία σύντομα θα γράψω στη σελίδα, και έτσι είχα την ευκαιρία να δω στα μάτια των νέων παιδιών-μαθητών του σχολείου της φυλακής τη δίψα για μάθηση και κατ΄επέκταση τη δίψα για μια ριζική αλλαγή στη ζωή τους και κυρίως την ανάγκη, μέσω της εκπαίδευσης, να τους δοθούν κάποιες ευκαιρίες που στην ελεύθερη κοινωνία ή δεν τους δόθηκαν ή δεν τις αξιοποίησαν κατάλληλα, ώστε να ξεφύγουν από το “στίγμα του φυλακισμένου”. Αποφάσισα ότι είναι μία ωραία συγκυρία να δημοσιεύσω (για πρώτη φορά) τη συνέντευξη της κ. Μαρινοπούλου που μου έδωσε το 2013, γιατί πιστεύω ότι το θέμα της “σωφρονιστικής εκπαίδευσης” μας αφορά όλους, καθώς, όπως δεν πρέπει να ξεχνάμε, οι άνθρωποι που σήμερα βρίσκονται στις φυλακές, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, θα αποφυλακιστούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό να δοθεί σε αυτούς τους ανθρώπους μέσω της εκπαίδευσης η δυνατότητα να μάθουν κάποια πράγματα που θα αποτελέσουν εφόδια για να κρατηθούν μακριά από την παρανομία και να επανενταχθούν ομαλότερα στην κοινωνία. Η εκπαίδευση έχει τεράστια αξία και, κατά την άποψή μου, εάν στα σχολεία μας δίναμε ολοκληρωμένη παιδεία στους νέους, αρκετοί από αυτούς που έμπλεξαν με τον υπόκοσμο ενδεχομένως θα είχαν κρατηθεί μακριά. Γιατί η παιδεία είναι δύναμη! Γι’ αυτό, είναι αναγκαίο και στο χώρο των καταστημάτων κράτησης ο ρόλος της εκπαίδευσης να ενισχυθεί και έστω και πίσω από τα κάγκελα να δοθεί στους ανθρώπους που το επιθυμούν η ευκαιρία που ίσως δεν τους δόθηκε στην ελεύθερη κοινωνία…
Όσον αφορά τη συνέντευξη της κ. Μαρινοπούλου, κρατώ τις πολύ ωραίες σκέψεις της, τις οποίες μου κατέθεσε στη συζήτησή μας, σκέψεις που αξίζει να μας προβληματίσουν όλους: “είδαμε να γίνονται αλλαγές στις ζωές ανθρώπων. Γιατί μάθαμε τι σημαίνει να ονειρεύεται κανείς και να προσπαθεί να «αρπάξει» τη δεύτερη ευκαιρία που του δόθηκε κι ας βρίσκεται πίσω από τα τείχη. Γιατί κι εμείς εδώ πήραμε μαθήματα ζωής, γίναμε καλύτεροι άνθρωποι”.
Τονίζω ότι η έρευνά μου για την εκπαίδευση στις φυλακές είναι μεγάλη και θα δημοσιεύω στη σελίδα μέρη από το υλικό που έχω αντλήσει τον τελευταίο χρόνο.
-Κυρία Μαρινοπούλου, μέσα από αυτήν τη συνέντευξη ευελπιστώ ότι θα ενημερώσουμε τον κόσμο για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που αφορά την «εκπαίδευση στις φυλακές», με απώτερο στόχο και να ευαισθητοποιηθούν οι αρμόδιοι φορείς και να υπάρξει μία σύνδεση με την εκπαίδευση εκτός φυλακών. Κατ’ αρχάς, πείτε μας πόσους μαθητές έχει το Τρίτο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας των Δικαστικών Φυλακών Θεσσαλονίκης, το οποίο εσείς διευθύνετε τα τελευταία 6 χρόνια; Ποιοι κρατούμενοι φοιτούν σε αυτό και σε ποιες ηλικίες απευθύνεται;
-Αυτήν τη σχολική χρονιά φοιτούν 60 άντρες και 6 γυναίκες. Το γυναικείο τμήμα βρίσκεται στην γυναικεία πτέρυγα της φυλακής. Οι κρατούμενοι ενημερώνονται κάθε Μάιο με ανακοινώσεις στις πτέρυγες και κάνουν αίτηση. Μπορούν να φοιτήσουν μόνο όσοι δεν τέλειωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση, δηλ όσοι δεν τέλειωσαν το γυμνάσιο. Για τους αλλοδαπούς πρέπει να μιλούν, να γράφουν και να διαβάζουν ελληνικά, τουλάχιστον στοιχειωδώς.. Ο αρχιφύλακας της φυλακής αποκλείει από τη λίστα των αιτούντων όσους θεωρεί επικίνδυνους, μετά οι υποψήφιοι περνούν από συνέντευξη σε μας και γίνεται η τελική επιλογή των μαθητών. Η ηλικία τους είναι από 22 ετών και πάνω. Οι ενήλικες στη φυλακή είναι από 22 ετών.
-Ποια είναι η σημαντική προσφορά του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας; Τι αποκομίζουν οι μαθητές σας και ποια τα οφέλη αποφοιτώντας από το σχολείο;
-Οι στόχοι της εκπαίδευσης στη φυλακή είναι:
• Επανασύνδεση με την εκπαιδευτική κοινότητα
• Ελαχιστοποίηση των «δεινών του εγκλεισμού»
• Δημιουργική κάλυψη του νεκρού χρόνου
• Απόκτηση και αναβάθμιση βασικών δεξιοτήτων
• Απόκτηση νέων δεξιοτήτων
• Απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων
• Συμβολή στην Επανένταξη του φυλακισμένου στην κοινωνία.
• Εύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκιση
• Μείωση της παραβατικότητας
Όσον αφορά τα οφέλη που αποκομίζουν οι κρατούμενοι από το σχολείο:
• Παίρνουν απολυτήριο ισότιμο Απολυτήριο Γυμνασίου.
• Παίρνουν ευεργετικό υπολογισμό της ποινής τους: κάθε μέρα φοίτησης υπολογίζεται διπλή για την έκτιση της
• Απασχολούνται και καλύπτουν το νεκρό χρόνο της φυλακής.
• Επικοινωνούν με ανθρώπους και παίρνουν νέα ερεθίσματα.
• Αποκτούν δεξιότητες: κοινωνικές, χρήση υπολογιστών, αγγλική γλώσσα κλπ.
-Πόσοι Έλληνες και πόσοι αλλοδαποί μαθητές φοιτούν στο σχολείο σας; Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συνύπαρξη τους στο πλαίσιο των μαθημάτων; Προκαλούνται καυγάδες μεταξύ τους ή προκύπτουν άλλες δυσκολίες που εμποδίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία του σχολείου;
-Η πλειοψηφία των μαθητών μας είναι αλλοδαποί. Το 90%. Οι περισσότεροι από την Αλβανία. Βέβαια αρκετοί από αυτούς έχουν φοιτήσει σε ελληνικά σχολεία της τυπικής εκπαίδευσης αφού βρίσκονται στην Ελλάδα από πολύ μικροί. Οι λόγοι: η φυλακή έχει σε πλειοψηφία αλλοδαπούς. Οι αλβανικής καταγωγής μετανάστες συνήθως σταματούν το σχολείο μετά το Δημοτικό. Υπάρχει διαπολιτισμικότητα στο σχολείο και έτσι αντιμετωπίζουμε τη διδασκαλία. Σίγουρα είναι δύσκολο, αφού μαζί ο καθένας κουβαλάει μαζί του την κουλτούρα του. Προσπαθούμε να αναδεικνύουμε ό,τι μας ενώνει και όχι ό,τι μας χωρίζει. Π.χ. μουσική , παραδοσιακοί χοροί (κάνουμε και τέτοια εργαστήρια), οικογενειακές παραδόσεις κλπ. Επίσης δράσεις αντιρατσιστικές , βιωματικού χαρακτήρα κ.α. Δεν είχαμε ποτέ καυγάδες μεταξύ των μαθητών μας. Εξ άλλου η φυσιογνωμία του σχολείου είναι καθαρά αντιρατσιστική, αφού προσφέρουμε εκπαίδευση σε κρατούμενους, ανθρώπους που έτσι κι αλλιώς δέχονται κοινωνικό ρατσισμό. Κι αυτό το αναγνωρίζουν κι έτσι παραμερίζουν τις διαφορές.
-Θα μας περιγράψετε μία μέρα των μαθητών σας στο σχολείο;
-Το ημερήσιο πρόγραμμα είναι 5ωρο. Βγαίνει για όλη την εβδομάδα. Τα μαθήματα-γραμματισμοί λέγονται στα ΣΔΕ- είναι: ελληνικός γλωσσικός, αγγλικός γλωσσικός, αριθμητικός, κοινωνική εκπαίδευση, φυσικές επιστήμες, Περιβαλλοντική εκπαίδευση, πληροφορική και αισθητική αγωγή: ζωγραφική ή μουσική. Ακόμη έχουμε ομάδα Ελληνομάθειας, δηλ επιπλέον ελληνική γλώσσα για τους μαθητές που θα δώσουν εξετάσεις για πιστοποιητικό, ομάδα πιστοποίησης αγγλικών με επιπλέον ώρες αγγλικών για όσους θα δώσουν εξετάσεις για πτυχίο.
-Μπορείτε να μας μιλήσετε για τις ενδιαφέρουσες δράσεις που οργανώνετε με τους μαθητές σας; Να σημειώσω ότι εντυπωσιάστηκα από κάποιες εργασίες που είδα στην ιστοσελίδα σας και θα τις πρότεινα και σε συναδέλφους εκπαιδευτικούς.
-Τώρα και για 2 εβδομάδες υλοποιούμε με το Β κύκλο ένα διαθεματικό με θέμα «Η Μεσόγειος». Δηλαδή σε συνεργασία οι εκπαιδευτικοί και ο καθένας από την επιστήμη του ασχολείται με τη Μεσόγειο με στόχο μια παρουσίαση στο τέλος στον Α κύκλο. Για μας ο στόχος είναι να δυναμώσει η ομαδικότητα και η συνεργασία και σε επίπεδο εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων. Ακόμη οργανώνουμε δράσεις με φορείς, κοινωνικές ομάδες, οργανώσεις, πάντα με κάποιο στόχο: Ανθρώπινα δικαιώματα, περιβαλλοντική ευαισθησία, ξενοφοβία και ρατσισμός κ.α. Κάθε χρόνο στήνουμε θεατρικό εργαστήρι και ανεβάζουμε έργο. Παίζουμε μαζί μαθητές και καθηγητές. Είναι εκπληκτική εμπειρία. Οι δράσεις μας είναι πολλές γενικά, δεν μένουμε απλά στη διδασκαλία μόνο μέσα στην τάξη. Εξ άλλου, -συμφωνείτε φαντάζομαι- το κάθε τι που γίνεται συμμετοχικά είναι ευκαιρία για μάθηση. Να μη ξεχάσω και για τις μουσικές εκδηλώσεις μας. Φίλοι μουσικοί με ιδιαίτερη ευαισθησία έρχονται και δίνουν συναυλίες στο σχολείο μας. Θα είχα πολλά να πω , αλλά ας σταματήσω εδώ. Οι εργασίες που σας εντυπωσίασαν όπως λέτε στην ιστοσελίδα μας είναι από τους γραμματισμούς. Συγκεκριμένα στο μάθημα των αγγλικών.
-Σε ένα δεύτερο επίπεδο, πώς τα μέλη της ευρύτερης κοινωνίας θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην σημαντική προσπάθεια που κάνετε στο σχολείο σας; Με ποιον τρόπο, δηλαδή, θα μπορούσαμε όλοι μας να έχουμε μία συμμετοχή στο σχολείο των φυλακών;
-Να προβάλλουμε την προσπάθεια και τις επιτυχίες των μαθητών μας, τον αγώνα τους να αλλάξουν τη ζωή τους . Η κοινωνία έχει στερεότυπα σε σχέση με τους φυλακισμένους. Αυτά τα στερεότυπα θέλουμε να τα αναθεωρήσουν και να δουν με μια άλλη ματιά ίσως και τον φυλακισμένο συνάνθρωπο μας. Είναι συγκινητικό το ότι όσες φορές απευθυνθήκαμε σε κοινωνικούς φορείς για να προσφέρουν κάτι ή να μα βοηθήσουν πάντα βρήκαμε άμεση θετική ανταπόκριση. Και είναι πολλοί όσοι κατά καιρούς μας βοηθούν. Και τους ευχαριστούμε θερμά. Θα μου επιτρέψετε να τονίσω κάτι εδώ: πολλές φορές μας συγχαίρουν για τη δουλειά μας , προσφορά την ονομάζουν ή με έχουν καλέσει να με βραβεύσουν (!) και αρνήθηκα ευγενικά να πάω. Ειλικρινά, απλώς τη δουλειά μας κάνουμε με συνείδηση και μεράκι. Θέλαμε και ήρθαμε σε αυτό το σχολείο. Πιστεύουμε στο δικαίωμα των κρατουμένων στην εκπαίδευση. Και προσπαθούμε απλά να είμαστε συνεπείς σ αυτό που πιστεύουμε. Η μεγαλύτερη χαρά, και επιβεβαίωση της στάσης μας αυτής είναι οι ίδιοι οι μαθητές μας. Η στάση τους απέναντι στο σχολείο, οι προσπάθειες τους, τα αποτελέσματα που βλέπουμε, η αλλαγή στη ζωή τους και οι μαρτυρίες τους, μας δίνουν δύναμη να συνεχίζουμε να πιστεύουμε σ αυτό που κάνουμε.
-Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το σχολείο σας και ποιες οι ελλείψεις (όσον αφορά το διδακτικό προσωπικό, τα βιβλία, τις τάξεις κ.λπ.); Πώς θα μπορούσαν οι αρμόδιοι φορείς του Υπουργείου να βοηθήσουν πιο αποτελεσματικά;
-Σήμερα-30/1/2013- ακόμη δεν προσλήφθηκαν οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί και οι Σύμβουλοι: ψυχολόγος και σταδιοδρομίας. Τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε μεγάλη καθυστέρηση στην πρόσληψη εκπαιδευτικών. Υπηρετούμε 6 αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί και ένας με διάθεση για 3 ώρες την εβδομάδα. Κάνουμε όμως μαθήματα και άλλες δράσεις από την 1η μέρα λειτουργίας. Μας στηρίζουν εθελοντές συνάδελφοι μας, με εμπειρία στο ΣΔΕ της φυλακής και χρόνια αγαπητοί φίλοι του σχολείου μας. Αυτό είναι το πιο σημαντικό μας πρόβλημα: έλλειψη διδακτικού προσωπικού.
-Πιστεύετε ότι είναι εφικτή μία μεγαλύτερη διασύνδεση του σχολείου των φυλακών με την ευρύτερη κοινωνία; Πώς, κατά την άποψή σας, θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτή η διασύνδεση και γιατί είναι τόσο σημαντική;
-Νομίζω πως δεν έχω να προσθέσω κάτι άλλο. Όσο κι αν σας φανεί παράξενο, θα σας πω, ότι υπήρξαν κάποιες φορές –ελάχιστες ευτυχώς-που αρνήθηκα σε ανθρώπους να επισκεφθούν το σχολείο μας. Γιατί; Δεν είχε κάποιο στόχο και σκοπό η επίσκεψή τους εδώ. Απλώς να ικανοποιήσουν την περιέργεια τους, πώς είναι ένας κρατούμενος από κοντά! Και η ιστοσελίδα μας αυτό το στόχο είχε: να ανοίξουμε «ένα παράθυρο στον κόσμο» Ήταν επιθυμία των μαθητών μας. Εμείς «ανοίγουνε τις πόρτες» του σχολείου σε εκδηλώσεις, γιορτές κλπ. Οι μαθητές μας χαίρονται ιδιαίτερα και πάντα βρίσκουν τρόπο να τους ευχαριστήσουν. «Δεν μας ξεχνάτε» είναι αυτό που λένε. Υπάρχει σημαντικότερο από την ανθρώπινη επικοινωνία; Όχι. Σας το διαβεβαιώνουν οι έγκλειστοι- μαθητές μας.
-Μπορείτε να μας μιλήσετε για την απονομή των πιστοποιητικών ελληνομάθειας που πραγματοποιήθηκε στο σχολείο σας. Ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις απόκτησής των συγκεκριμένων πιστοποιητικών;
-Ήταν πολύ εμψυχωτική η εκδήλωση. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας κ. Ιωάννης Καζάζης απένειμε στους 23 επιτυχόντες μαθητές μας τα πιστοποιητικά τους. Είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά που οι μαθητές μας συμμετέχουν σ αυτές τις εξετάσεις. Φέτος προετοιμάζονται 19 στο «εργαστήρι Ελληνομάθειας», όπως το ονομάζουμε. Στο Έθνος έγραψε η Γκέλυ Αλμαλιώτου Καλαμπαλίκη στις 6/8/2011 άρθρο με τίτλο: “Πήραν «διαβατήριο» επανένταξης”: « Για να φτάσουν στην «Ιθάκη» της κοινωνικής τους επανένταξης χρησιμοποιούν ως «διαβατήριο» την ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό μας». Όσο για τις προϋποθέσεις που ρωτάτε μία υπάρχει να το θέλει ο ίδιος και να δουλέψει στο εργαστήρι. Πάντως μέχρι τώρα είχαμε όλα τα χρόνια 100% επιτυχία. Γίνεται πολύ καλή δουλειά. Και να τονίσω ότι το ΚΕΓ κάνει εξεταστικό κέντρο το σχολείο μας , την ίδια μέρα κατά την οποία γίνονται οι εξετάσεις σε όλο τον κόσμο και μάλιστα ΔΕΝ παίρνει εξέταστρα από τους έγκλειστους μαθητές μας.
-Ως διευθύντρια του σχολείου, πώς θα κρίνατε την πρόοδο των μαθητών σας; Ποια μαθήματα τους ενδιαφέρουν περισσότερο και ποια λιγότερο; Υπάρχουν μαθητές που ξεχωρίζουν, με τις σχολικές τους αποδόσεις;
-Σίγουρα επειδή οι περισσότεροι είναι αλλοδαποί ενδιαφέρονται για την ελληνική γλώσσα. Επίσης, τα αγγλικά τους ενδιαφέρουν πολύ. Εξ άλλου και για τις δυο αυτές γλώσσες κάνουμε επιπλέον ώρες σε όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν σε εξετάσεις πιστοποίησης. Προφανώς υπάρχουν μαθητές που διακρίνονται , διακρίθηκαν στις επιδόσεις τους. Εμείς δεν έχουμε βέβαια βραβεία όπως στην τυπική εκπαίδευση, αλλά αναδεικνύονται οι επιτυχίες τους και οι διακρίσεις τους και με παρουσιάσεις μας μέσα στο σχολείο και όπου βρεθούμε και με δημοσιεύματα στον τύπο. Μάλιστα μετά από ένα δημοσίευμα για τη διάκριση μαθητών μας στο διεθνή μαθηματικό διαγωνισμό «καγκουρό», η τότε Υπουργός Παιδείας η κ. Διαμαντοπούλου είχε στείλει προσωπική συγχαρητήρια επιστολή στον καθένα χωριστά. Όπως επίσης να αναφέρω το βραβείο που πήρε εκπαιδευόμενος μας από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ σε πανελλήνιο μαθητικό διαγωνισμό για τους πρόσφυγες. Έκανε ένα βίντεο στο μάθημα της πληροφορικής με θέμα»για μια καλύτερη ζωή» το βίντεο αυτό βρίσκεται στον ιστοχώρο του σχολείου μας. http://3sdethes.wordpress.com/
-Βασιζόμενη στην εμπειρία σας, θα μπορούσατε να καταθέσετε συγκεκριμένες ιδέες και προτάσεις όσον αφορά το μαθησιακό κομμάτι, αλλά και το οργανωτικό. Θα μπορούσε να αλλάξει κάτι (π.χ. προσθήκη νέων μαθημάτων, σεμινάρια, αφαίρεση κάποιων άλλων κ.λπ.) για την επίτευξη ακόμα μεγαλύτερης προόδου από την πλευρά των μαθητών σας;
-Να αλλάξει σίγουρα ο χρόνος ανανέωσης της απόσπασης για τους μόνιμους εκπαιδευτικούς. Να γίνεται έγκαιρα και πριν τη λήξη του διδακτικού έτους. Στο έργο μας πρέπει να υπάρχει πυρήνας έμπειρων εκπαιδευτικών για ουσιαστική συνέχιση του έργου μας. Ακόμη ο χρόνος πρόσληψης των ωρομισθίων εκπαιδευτικών. Τα δυο τελευταία χρόνια γίνεται αρχές Φεβρουαρίου! Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τότε 6 (στην καλύτερη περίπτωση) εκπαιδευτικοί αποσπασμένοι, στηρίζουμε το σχολείο.
-Κλείνοντας, κρίνω σκόπιμο να στείλετε μέσα από αυτήν τη συνέντευξη το δικό σας μήνυμα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας -αρμόδιους φορείς και απλούς πολίτες- ώστε να τους εξηγήσετε για ποιο λόγο αξίζει να δώσουν έμφαση στην εκπαίδευση μέσα στις φυλακές.
-Είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο το δικαίωμα εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατουμένων. Η εκπαίδευση στη φυλακή- ανάμεσα στα άλλα- σκοπεύει στην καλύτερη επανένταξη τους. Μειώνεται σημαντικά η πιθανότητα υποτροπής, σύμφωνα και με στατιστικά αποτελέσματα. Αλήθεια τι μας συμφέρει ως κοινωνία ή εκπαίδευση ή η παραβατικότητα και η φυλάκιση(κοινωνικά και οικονομικά);
-Κυρία Μαρινοπούλου, σας ευχαριστώ για την πολύτιμη συνέντευξη που μου παραχωρήσατε. Εύχομαι καλή συνέχεια και, πρωτίστως, δύναμη στο ιερό έργο που επιτελείτε.
-Δεν το λέω ιερό! Για όνομα του Θεού! Είμαστε εδώ γιατί πιστεύουμε στο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των κρατουμένων στην εκπαίδευση και γιατί πιστεύουμε ότι με την εκπαίδευση θα υπάρξει καλύτερη επανένταξη τους. Γιατί είδαμε να γίνονται αλλαγές στις ζωές ανθρώπων. Γιατί μάθαμε τι σημαίνει να ονειρεύεται κανείς και να προσπαθεί να «αρπάξει» τη δεύτερη ευκαιρία που του δόθηκε κι ας βρίσκεται πίσω από τα τείχη. Γιατί κι εμείς εδώ πήραμε μαθήματα ζωής, γίναμε καλύτεροι άνθρωποι. Ευχαριστούμε για τις ευχές σας. Και σε σας εύχομαι καλή δύναμη στη δουλειά σας και να προσεγγίζετε πάντα με κοινωνική ευαισθησία τους συνανθρώπους μας.
Καρδαρά Αγγελική 