Συνέντευξη ενδέκατη «Ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο των παραμυθιών» (30/9/2012)
Είναι, αναμφισβήτητα, η πιο «μαγική» συνέντευξη που έχω πάρει ποτέ. Μαζί με την παραμυθού, κ. Λιλή Λαμπρέλλη, ταξίδεψα σε έναν κόσμο όπου όλα είναι πασπαλισμένα με χρυσόσκονη! Αξίζει να ανοίξετε τα φτερά της φαντασίας σας και να πετάξετε μαζί μας!
Η Λιλή Λαμπρέλλη μας αυτοσυστήνεται ως εξής: «Είμαι παραμυθού, με την έννοια ότι λέω παραμύθια από την προφορική παράδοση και γράφω μικρές ιστορίες με δομή παραμυθιού – τα τελευταία χρόνια και θεωρητικές σκέψεις πάνω στα παραμύθια, τους συμβολισμούς και την αφήγησή τους […] Από το 1998 που αφηγούμαι λαϊκά παραμύθια, νιώθω ότι ανήκω στη συντεχνία των παραμυθάδων, “την ευγενική γενιά των σαλτιμπάγκων” που λέει κι ο δάσκαλός μου, ο Ανρί Γκουγκό».
Με πατρίδα της το Αιγαίο, η Λιλή Λαμπρέλλη γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε νομικά και μουσική στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Μετανάστρια κατ’ εξακολούθηση, εργάστηκε ως δικηγόρος στην Αθήνα και στη συνέχεια ως μεταφράστρια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Λουξεμβούργο και στις Βρυξέλλες. Έχει γράψει επτά μικρά βιβλία για παιδιά κι ένα για μεγάλους. Από το Μάρτιο του 1998 ασχολείται με την αφήγηση λαϊκών παραμυθιών προφορικής παράδοσης. Μυήθηκε στα παραμύθια από την ανθρωπολόγο Nicole Belmont και πολλούς παραμυθάδες, όπως τον Αφρικανό Maurice Boycassé, τον Άραβα Hamadi, τον Βέλγο Stephane van Hoecke, τον Γάλλο Michel Hindenoch κλ.π. Όμως δάσκαλό της θεωρεί έναν από τους μεγαλύτερους γάλλους αφηγητές, τον Henri Gougaud και ανήκει στην ομάδα του. Είναι ιδρυτικό μέλος της βελγικής ένωσης αφηγητών «Passeurs d΄ Histoires» και μέλος του «Μaison du Conte de Bruxelles». Από τις μικρές ιστορίες που έχει γράψει, το «Κρυμμένο νερό», με τις εξαίσιες ζωγραφιές της Φωτεινής Στεφανίδη, πήρε το 2011 το βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.
-Κυρία Λαμπρέλλη, κατ’ αρχάς, θα ήθελα να ξεκινήσω λέγοντας ότι είμαι ενθουσιασμένη που κάνω μία συνέντευξη με μία γυναίκα που κινείται, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στον μαγικό κόσμο των παραμυθιών. Γιʼ αυτό, θα σας παρακαλούσα να μας «μυήσετε», όσο μπορείτε περισσότερο, σε αυτό τον κόσμο, μεταφέροντάς μας τη συγκλονιστική σας εμπειρία. Είσαστε «παραμυθού». Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;
-Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από το ότι λέω παραμύθια προφορικής παράδοσης. Τα λέω παντού και με πάθος. Απευθύνομαι σε όσους θέλουν να τ’ ακούσουν.
-Υπάρχουν στην Ελλάδα «παραμυθάδες» και τι κάνουν;
-Και βέβαια υπάρχουν στην Ελλάδα παραμυθάδες, όπως υπήρχαν πάντα, αλλά εδώ και είκοσι περίπου χρόνια υπάρχει μια ιδιαίτερη άνθιση στον χώρο της αφήγησης, με την έννοια ότι υπάρχουν «επαγγελματίες» (πάντα θα βάζω σε εισαγωγικά αυτό τον όρο, που δεν σημαίνει τίποτα) παραμυθάδες, προγραμματίζονται αφηγήσεις παραμυθιών σε σχολεία, βιβλιοθήκες, μουσεία, θεατρικούς χώρους, μπαρ, δρόμους, αυλές… και γίνονται φεστιβάλ παραμυθιών.
-Σε μία εποχή που μαστίζεται από την οικονομική και κοινωνική κρίση και όλα αλλάζουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, σε ποιους απευθύνονται οι παραμυθάδες και τι μηνύματα έχουν να περάσουν μέσα από τη μαγεία των παραμυθιών;
-Τα λαϊκά παραμύθια ήρθαν στον κόσμο έναν πολύ πολύ παλιό καιρό, σίγουρα προ γραφής, γι’ αυτό και με την έλευση της γραφής έχουμε τις πρώτες καταγραφές τους. Η βασική τους κατηγορία, τα λεγόμενα μαγικά (ή μυθικά) παραμύθια έχουν να κάνουν με αντιμετώπιση ραγδαίων αλλαγών, με διαχείριση κρίσεων, με την οδυνηρή για όλους μετάβαση στην ενηλικίωση. Αφορούν όσους έχουν τη δύναμη να λύσουν κόμπους στην ψυχή τους, όσους έχουν τη λαχτάρα να ενηλικιωθούν επί της ουσίας. Με δυο λόγια, τα παραμύθια απευθύνονται σε όλους αυτούς που θέλουν να «μεγαλώσουν». Περισσότερο από ποτέ, σε περιόδους κρίσης, τα παραμύθια ενισχύουν, απεγκλωβίζουν, παρηγορούν μικρούς και μεγάλους.
-Διοργανώνετε Εργαστήρια Αφήγησης. Τι ακριβώς γίνεται σε αυτά, ποιοι μπορούν να συμμετέχουν, από ποια ηλικία, και τι θα αποκομίσουν οι συμμετέχοντες;
-Ευτυχώς για μένα, δεν διοργανώνω εργαστήρια γιατί, κατά τη γνώμη μου, η διοργάνωση απαιτεί άλλου είδους ενέργεια από την ενέργεια του παραμυθά. Απλώς παραδίδω την εμπειρία μου σε εργαστήρια και σεμινάρια που μου προτείνουν διάφοροι διοργανωτές, ανάμεσα σ΄αυτούς, για έξι χρόνια, το ΚΕΘΕΑ «Διάβαση», αλλά και η «Ακαδήμεια» και από φέτος, η «ΡΟΗ». Στα εργαστήριά μου συμμετέχουν μόνον ενήλικες όλων των ηλικιών και όλων των επαγγελμάτων, αν και οι περισσότεροι είναι εκπαιδευτικοί. Αυτό που ελπίζω να αποκομίσουν είναι η λαχτάρα να αφηγηθούν οι ίδιοι, είτε μονάχα στα παιδιά τους είτε σε κοινό ενηλίκων.
-Μπορείτε να μας ενημερώσετε για τη συνεργασία σας με την «ΔΙΑΒΑΣΗ»;
-Η σχέση μου με τη «Διάβαση» τολμώ να πω πως είναι ερωτική. Από μια συγκυρία κεραυνοβόλου έρωτα ξεκίνησα εργαστήρια πριν από έξι χρόνια στον μαγικό αυτό χώρο, όπου υλοποιείται η ουσία των παραμυθιών -η μετάβαση στην αυτονομία. Όταν συμμετείχαν στα εργαστήρια παιδιά (ή συγγενείς τους) από το πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, η εμπειρία για όλους ήταν συγκλονιστική. Ειδικά φέτος, επειδή η δεοντολογία απαιτεί να υπάρχει εναλλαγή παραμυθάδων στον χώρο της «Διάβασης», θα κάνω εργαστήρια και κάποιες αφηγήσεις στο χώρο «Ροή», που οι ρίζες του βρίσκονται στη «Διάβαση» και έχει την ίδια μαγική αύρα.
-Θα ήθελα να σας γνωρίσουμε και μέσα από τα βιβλία που έχετε εκδώσει. Όπως η ίδια λέτε, πρόκειται «για μικρές ιστορίες με δομή παραμυθιού». Τι να περιμένει ο αναγνώστης επιλέγοντας ένα από τα βιβλία σας;
-Τα βιβλιαράκια μου απευθύνονται σε όσους βρίσκονται σε αναζήτηση. Ελπίζω ο αναγνώστης -μικρός ή μεγάλος- να βοηθηθεί στην προσωπική του πορεία για αυτονομία και αυτογνωσία και να ξαφνιαστεί ευχάριστα με την «προφορική» γραφή και μια ποιητική διάσταση που υπάρχει και στα δώδεκα μικρά βιβλία μου. Το μόνο αποκλειστικά για μεγάλους είναι το «Λόγος εύθραυστος κι αθάνατος – Προσέγγιση στην τέχνη της αφήγησης και στην αθέατη πλευρά των μαγικών παραμυθιών», όπου προσπάθησα να παραχώσω όλη μου την εμπειρία από τον χώρο της αφήγησης παραμυθιών. Για όσους προτιμούν την προφορικότητα, υπάρχει και το σιντί με παραμύθια προφορικής παράδοσης -όλα τα τελευταία από τον εκδοτικό οίκο Πατάκη.
-Το βιβλίο σας «Κρυμμένο νερό» πήρε, το έτος 2011, το βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Μπορείτε να μας μιλήσετε γιʼ αυτό το βιβλίο;
-Το «Κρυμμένο νερό» προέκυψε από τη μαθητεία μου στο εργαστήρι του μεγάλου Γάλλου παραμυθά και συγγραφέα Ανρί Γκουγκό. Στην πραγματικότητα, είναι αυτοβιογραφικό, γιατί μιλάει με συμβολικό τρόπο για την αναζήτησή μου στον χώρο των παραμυθιών, αλλά θα ήθελα να πιστεύω και για το νόημα στη ζωή του καθενός μας -αυτό το κρυμμένο νερό που ξεδιψάει και εκείνον που το αναζητά και τους άλλους διψασμένους. Το έγραψα για να το πω στα γαλλικά στο εργαστήρι του Γκουγκό και δεν μου είχε περάσει από το μυαλό ότι θα μπορούσε να πάρει μορφή εικονογραφημένου βιβλίου. Τελικά, χάρη στη Μαρία Παπαγιάννη, μετά από χρόνια βγήκε από το συρτάρι και με τις εξαίσιες ζωγραφιές της Φωτεινής Στεφανίδη πήρε το βραβείο του Κύκλου.
-Συχνά, οι μανούλες βρίσκονται σε δίλημμα σχετικά με το τι παραμύθια να επιλέξουν για τα παιδάκια τους. Βάσει ποιων κριτηρίων, πιστεύετε, πρέπει οι γονείς να επιλέγουν βιβλία, ξεκινώντας από τις πολύ μικρές ηλικίες των 3-5 ετών και φτάνοντας μέχρι την ευαίσθητη περίοδο της εφηβείας;
-Πιστεύω ότι τα κριτήρια επιλογής ενός βιβλίου -κυρίως ενός βιβλίου που απευθύνεται σε μικρά παιδιά που δεν είναι σε θέση να διαλέξουν μόνα τους ό,τι τους αρέσει αλλά τους το επιβάλλουμε εμείς οι μεγάλοι- πρέπει να είναι «αισθητικά». Η υψηλή αισθητική στο βαθύτερο νόημα, στην ποιότητα της γραφής και στην εικονογράφηση πρέπει να καθοδηγεί τους γονείς στην επιλογή ενός βιβλίου για το παιδί τους. Μακριά από κακή εικονογράφηση, κοινοτοπία και εύπεπτη σαχλαμάρα σε οποιοδήποτε επίπεδο.
-Πολλά από τα «κλασικά παραμύθια» που διηγούμαστε στα παιδιά μας, από την πολύ τρυφερή ηλικία των 2-3 ετών, είναι αρκετά «σκληρά» (με τη μητέρα που πεθαίνει, την κακιά μητριά, τη γιαγιά που πάει στον ουρανό, το κοριτσάκι που πεθαίνει από πείνα, τις κακιές αδελφές που είναι πάντα άσχημες, ενώ οι καλές πάντα όμορφες), με αποτέλεσμα το παιδί συχνά να συγκινείται, όπως για παράδειγμα η κόρη μου με το «Κοριτσάκι με τα σπίρτα» (έκλαψε πάρα πολύ). Ποια είναι η άποψή σας για αυτά τα παραμύθια, μπορεί να κρύβουν και κάποιους «κινδύνους» για την εύθραυστη ψυχολογία των παιδιών ή, αντίθετα, μυούν τα παιδιά στην πραγματικότητα;
-Η απάντηση για μένα είναι απλή. Όταν το παραμύθι προέρχεται από την προφορική παράδοση, όση «σκληρότητα» κι αν έχει, δεν είναι ποτέ επικίνδυνο για την παιδική ψυχή, γιατί είναι τόσο αφαιρετικό στις περιγραφές του, που το κάθε παιδί φτιάχνει στο μυαλό του τις εικόνες που μπορεί ν’ αντέξει. Αντίθετα, αν το παραμύθι είναι «λογοτεχνικό», η σκληρότητα μπορεί να πληγώσει. Η περίπτωση του παραμυθιού «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» είναι ξεχωριστή, γιατί τα παραμύθια του Άντερσεν είναι μεν λογοτεχνικά, αλλά έχουν ρίζες στην προφορική παράδοση. Σε κάθε περίπτωση, όταν το παραμύθι έχει καλό τέλος, όσες σκληρές δοκιμασίες κι αν έχει περάσει ο ήρωας ή η ηρωίδα, το παιδί νιώθει την ανακούφιση ότι τελικά τα κατάφεραν κι αυτό καταπραΰνει τους φόβους του και το παρηγορεί για τις δικές του δυσκολίες.
-Παραμύθι και σχολείο: πώς θα μπορούσαν τα παραμύθια να αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας, ώστε το παιδί να αναπτύξει με έναν πολύ ευχάριστο τρόπο τη δημιουργική και κριτική του σκέψη;
-Πολλά σχολεία, τουλάχιστον στον γαλλόφωνο χώρο που γνωρίζω καλύτερα, έχουν εντάξει στο πρόγραμμά τους αφήγηση παραμυθιών, είτε με παραμυθά που λέει παραμύθια στην τάξη ή στη βιβλιοθήκη του σχολείου μία ώρα την εβδομάδα, είτε με παραμύθια από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς που οργανώνουν μια ώρα αφήγησης σε ειδικά διαμορφωμένο «ατμοσφαιρικό» χώρο και στη συνέχεια συζητούν με τα παιδιά τι τα εντυπωσίασε ή τι τα συγκίνησε ή ζωγραφίζουν ή δραματοποιούν την πιο αγαπημένη τους εικόνα από το παραμύθι. Έτσι, τα παιδιά εξοικειώνονται με την προφορική λογοτεχνία, εκφράζονται καλλιτεχνικά και συγχρόνως καλλιεργούν μια κριτική σκέψη.
-Παραμύθι και διαδίκτυο: μπορεί και με ποιον τρόπο να χρησιμοποιηθεί, πιο αποτελεσματικά, το διαδίκτυο για την προώθηση του παραμυθιού ή η χρήση της τεχνολογίας θα χαλούσε τη μαγεία των παραμυθιών;
-Το ιδανικό είναι να μη μεσολαβεί η τεχνολογία -ούτε καν η χρήση βιβλίου, δηλαδή η ανάγνωση ενός παραμυθιού, ανάμεσα στον πομπό-παραμυθά και στον δέκτη-παιδί (όλων των ηλικιών)- αλλά η «παράδοση» του παραμυθιού να γίνεται άμεσα, από στόμα σε αφτί, ώστε να υπάρχει η όσμωση ανάμεσα σε δυο ζωντανά πλάσματα, γιατί μόνον έτσι μπορεί να μεταδοθεί μια ζωντανή μνήμη.
-Κυρία Λαμπρέλλη, σας ευχαριστώ για την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που μου παραχωρήσατε και εύχομαι να συνεχίσετε να μας ταξιδεύετε στους μαγικούς κόσμους του παραμυθιού!
-Εγώ σας ευχαριστώ! Εύχομαι σε όλους να είναι πάντα καλά και παραμυθιασμένοι!
Καρδαρά Αγγελική 