Θεσσαλονίκη | Καρδαρά Αγγελική

“Σας παρακαλώ, μη με χτυπάτε άλλο!” ‘Ήταν η κραυγή του Άλκη, μόλις 19 ετών, που του ξερίζωσαν σε μία στιγμή τα όνειρά του με μία αγριότητα που τρομάζει. Ήταν η κραυγή του Άλκη τη στιγμή της δολοφονικής επίθεσης και η κραυγή όλων των νέων προς την ευρύτερη κοινωνία. Όλων των νέων που θέλουν να συνεχίσουν να κάνουν όνειρα για ένα πιο δημιουργικό και εποικοδομητικό μέλλον. Όλων των νέων που θέλουν να περπατάνε ελεύθερα στους δρόμους και τις πλατείες και να επιστρέφουν το βράδυ σπίτι, στην αγκαλιά των αγαπημένων τους, χωρίς να φοβούνται μήπως δολοφονηθούν από συνομηλίκους τους.

Η νεολαία μας κραυγάζει: “Γιατί δεν ενδιαφέρεστε; Γιατί δεν ασχολείστε; Ποια είναι τα μέτρα πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης;” “Ποια είναι τα σχέδια σας για ένα καλύτερο αύριο για εμάς, με επένδυση στην παιδεία, με εργασία, με αξίες;”.

Θα αφήσουμε, άραγε, να γίνει η νεολαία μας ένα ματωμένο λουλούδι που δεν θα προλάβει να ανθίσει;;;;

Όχι, δεν είναι φαινόμενα της σύγχρονης εποχής, σήμερα καταγράφεται ενδεχομένως η ποιοτική επιδείνωση του φαινόμενου και τελικά το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι “ποιος ασχολείται με όσα τονίζουν κρούοντας τον κώδωνα του κινδυνου, οι ασχολούμενοι με το θέμα επιστήμονες στη χώρα μας, που μιλούν για μελλοντική επιδείνωση του φαινομένου της ανήλικης παραβατικότητας και της εγκληματικότητας νεαρών εάν δεν ληφθούν μέτρα πρόληψης, εάν δεν κοιτάξουμε κατάματα τα προβλήματα, εάν δεν αντιμετωπιστούν στη ρίζα τους τα κοινωνικά προβλήματα;”.

Ποιος ενδιαφέρεται, έμπρακτα, για το γεγονός ότι στην αντίστοιχη αρθρογραφία και βιβλιογραφία σχετικά με τους ανήλικους παραβάτες και νεαρούς εγκληματίες, με σαφήνεια γίνεται λόγος για μελλοντική εξάπλωση της βίας, για αύξηση της οργανωμένης επιθετικής συμπεριφοράς και των παράνομων πράξεων που σχετίζονται με ναρκωτικές ουσίες;

Επομένως, μην “πεφτείτε από τα σύννεφα¨!! Όσο δεν υπάρχει ουσιαστικό, έμπρακτο, κοινωνικό ενδιαφέρον, επέκταση της πρόνοιας και μέριμνας κυρίως για ανήλικους εκτεθειμένους σε πολλαπλούς κινδύνους, όσο το σχολείο θα συνεχίζει να είναι προσανατολισμένο μόνο στον τυπικά καλό μαθητή οδηγώντας σε πρώιμη εγκατάλειψη σπουδών ή σε πλήρη αδιαφορία για τη μαθησιακή διαδικασία έναν αριθμό νέων που καταλήγει στους δρόμους της παρανομίας, όσο δεν θα αυξάνονται τα προγράμματα για την αντιμετώπιση της χρήσης ουσιών από εφήβους, διαχείρισης συναισθημάτων κλπ., όσοι γονείς θα συνεχίσουν να αναπαράγουν βίαια πρότυπα συμπεριφοράς, τόσο η βία, η αγριότητα, η σκληρότητα, η συναισθηματική απάθεια θα καταγράφονται με μεγαλύτερη ένταση σε εγκληματικές πράξεις στις οποίες εμπλέκονται ανήλικοι και νέοι.

Ας δούμε ενδεικτικά κάποια στοιχεία….

Ο Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης, ο οποίος έχει ασχοληθεί επισταμένως με το θέμα, τόνισε στην παρουσίαση του βιβλίου μου για τους νέους, με θέμα τα εγκλήματα με δράστες και θύματα νέους, τον Οκτώβριο του 2021, πως, ενώ το 2000 η αυτή νεανική παραβατικότητα (13-17 ετών) κυμαινόταν στο 7%, σήμερα έχει πέσειστο 4,5%. Ωστόσο, στα επιμέρους «σκληρά» εγκλήματα, τα οποία χαρακτηρίζονταικαι ως «εγκλήματα βίας», ο δείκτης της εγκληματικότητας παρουσιάζεται αυξημένος. Συγκεκριμένα, το 2020 έχουν καταγραφεί 16 ανθρωποκτονίες με πρόθεση έναντι 7 το 2000, 32 βιασμοί έναντι 6, 486 ληστείες έναντι 62, 440 περιπτώσειςναρκωτικών έναντι 330. Σχετικά με την αιτιολογία της αυτής εγκληματικότητας, ο Καθηγητής αναφέρθηκε στη θεωρία της θεσμικής δυσλειτουργίας, κατά την οποία στο επίκεντρο τίθενται οι κοινωνικοποιητικοί θεσμοί (οικογένεια, σχολείο, εργασία, αξιακή ατμόσφαιρα της κοινωνίας) και ο τρόπος λειτουργίας ή υπολειτουργίας τους.

Τι περιμένουμε επομένως για να συνειδητοποιήσουμε ότι η βία μεταξύ των ανήλικων και νέων θα επεκταθεί; Ή πρέπει να δεχτούμε με απάθεια ότι τα παιδιά γεννιούνται εγκληματίες, επομένως δεν υπάρχει απάντηση στο φαινόμενο, ή να αναλάβουμε την κοινωνική μας ευθύνη και να δράσουμε για να προστατεύσουμε την ανηλικότητα σε μία εποχή που κλυδωνίζεται ισχυρά.

Ας αναρωτηθούμε επίσης, εάν δεν αντιμετωπίσουμε ολιστικά το φαινόμενο, ποιες θα είναι σε λίγα χρόνια οι συνέπειες της σφοδρής υγειονομικής κρίσης, που ακολούθησε την οικονομική και κοινωνική κρίση, στην ανηλικότητα η οποία αναζητά διέξοδα για το αύριο και ας αποφασίσουμε εάν θα παραμείνουμε θεατές που θα “πέφτουμε συνεχώς από τα σύννεφα” με τη βία των ανηλίκων.

Ο Ομ. Καθηγητής Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Αντώνης Μαγγανάς γράφει στο βιβλίο μου (σελ.580):

“Η νεανική παραβατικότητα στην Ελλάδα, ιδιαίτερα εάν αφαιρέσουμε τους αλλοδαπούς ανήλικους, συνολικά δεν παρουσιάζει αύξηση. Υπάρχουν όμως ορισμένες περιπτώσεις που πρέπει να προσέξουμε:

1] Η συμμετοχή των νέων σε συμμορίες ή παρεμφερείς εγκληματικές ομάδες για τη διάπραξη ληστειών, εκφοβισμών, απειλών, κλοπών, διακίνησης ναρκωτικών, ή άλλων αδικημάτων.

2] Ο σχολικός εκφοβισμός ή μπούλινγκ (bullying) που δηλητηριάζει τη ζωή πολλών νεαρών θυμάτων.

3] Οι πολλές και συνεχώς ανανεούμενες μορφές της ηλεκτρονικής εγκληματικότητας. Η γρήγορη εξοικείωση των νέων με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές έκανε εύκολη τη συμμετοχή τους σε εκφοβισμούς, απάτες σεξουαλικής φύσης αδικήματα διακίνησης φωτογραφιών και πορνογραφικού υλικού.

4] Η όλο και σε μικρότερη ηλικία χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Σήμερα με τα ερευνητικά δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας δεν υπάρχει πλέον μυστικό για το πού οφείλεται η νεανική παραβατικότητα. Διαλυμένες οικογένειες, παραμέληση και κακοποίηση, κακές παρέες, φτωχά σχολικά αποτελέσματα, εγκατάλειψη του σχολείου, μπούλινγκ, χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών σε πολύ μικρές ηλικίες, είναι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν τους νέους στην παραβατικότητα”.

Η Καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Έφη Λαμπροπούλου, στη συνέντευξη που μου παραχώρησε για το βιβλίο (σσ. 598-609), εστίασε το ερευνητικό της ενδιαφέρον στις βίαιες συμπεριφορές ανήλικων κοριτσιών αλλά και γενικότερα στην όξυνση της βίας από ανήλικους και νέους, ειδικά σε συγκεκριμένα αδικήματα. Προβλέπει ότι στο μέλλον θα ενταθεί η επιθετική συμπεριφορά και θα πολλαπλασιαστεί η βία των νέων, οργανωμένων σε ομάδες, τόσο εναντίον προσώπων όσο και θεσμών. Ειδικότερα, όπως επισημαίνει «Στην Ελλάδα εάν δεν αλλάξει κάτι στο δημόσιο σκηνικό, θα έχουμε περισσότερα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, περισσότερο οργανωμένη επιθετική συμπεριφορά, παράνομες πράξεις που έχουν σχέση με ναρκωτικές ουσίες και εξάπλωση της βίας στα κορίτσια». Πολύ σημαντικά τα πέντε επίπεδα παρέμβασης που μας παρουσιάζει η κ. Λαμπροπούλου στη συνέντευξη, τονίζοντας τον σημαίνοντα ρόλο της οικογένειας, του σχολείου και βέβαια της Πολιτείας στην πρόληψη του φαινομένου, το οποίο θεωρεί ότι θα μας απασχολήσει σε μεγαλύτερη έκταση στο μέλλον εάν δεν το «κοιτάξουμε κατάματα» και δεν ληφθούν έγκαιρα τα αναγκαία μέτρα πρόληψης.

Θα ολοκληρώσω με ένα από τα θεμελιώδη συμπεράσματα του Ομ. Καθηγητή Εγκληματολογίας ΕΚΠΑ Γιάννη Πανούση, ο οποίος έχει αναδείξει όλα αυτά τα κρίσιμης σημασίας ζητήματα καταθέντοντας ολοκληρωμένες σκέψεις και προτάσεις για την αποτελεσματική προστασία της ανηλικότητας, στο πλαίσιο της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας συνέντευξης που μου παραχώρησε για το βιβλίο (σσ. 583-597).

“Η βία, ο εκφοβισμός, το school shooting σε σχολεία των ΗΠΑ, εκφράζουν μία ακραία πτυχή της λαϊκής κουλτούρας που υιοθετεί η περιθωριοποιημένη εφηβεία για να δώσει το δικό της (αρνητικό) «στίγμα» σ’ αυτό τον ακατανόητο και ανθρωποφαγικό τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης κοινωνίας. Μπορεί πίσω από κάθε τέτοια πράξη να κρύβεται ένας προσωποποιημένος ψυχισμός οργής, αλλά το φαινόμενο ως τέτοιο πέραν των άλλων παραμέτρων του εκπέμπει δύο κρίσιμα μηνύματα: το μη-σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων και την ένοχη σιωπή των εμπλεκόμενων και των «παρατηρητών». Αν καταφέρουμε να υπερβούμε αυτά τα δύο αρνητικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά του νεοέλληνα, ίσως μπορούμε ν’ αρχίσουμε να ελπίζουμε.

Το συμπέρασμά μου είναι το εξής: τα παιδιά μας ούτε γεννιούνται δολοφόνοι, ούτε μετατρέπονται αιφνιδίως σε αδίστακτους εγκληματίες. Εκπαιδεύονται στη βία και στην άρνηση του διαλόγου και του δικαίου, καθώς κακή βία ή αποδεκτή βία διαπλέκονται αδιάκριτα σε μία αλυσίδα όπου όλοι παρουσιάζονται ως «αθώοι» και όπου οι νοηματοδοτήσεις της βίας και η σύνδεσή της με την ανισότητα, τον αποκλεισμό, τον ρατσισμό μάς παραπέμπουν στην (κοινωνική) πολιτική. Η βία σαν παιχνίδι αντρικό, σαν πράξη μίσους, σαν προστατευτική ασπίδα, σαν εγκληματική δράση, έχει «νομιμοποιηθεί» ή και δοξολογηθεί στη χώρα μας. Το ανησυχητικό επομένως στοιχείο είναι η εξοικείωση των νέων με τη βία, το σύνδρομο του βίαιου κόσμου. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι αυτό είναι ένα στοιχείο πολιτισμού και όχι μόνον εγκληματολογικής ανάλυσης. Το βασικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί και με αυτό θα ολοκληρώσω είναι εάν μπορεί αν υπάρξει αυτοτελής και ανεξάρτητη σχολική πρόληψη της βίας χωρίς παρεμβάσεις στο κοινωνικό τρίγωνο: βία στον δρόμο, στο σπίτι, στην τάξη”.

Όσον αφορά στην πρόληψη και αποτελεσματική αντιμετώπιση περιστατικών βίας από ανηλίκους, σε εκπαιδευτικό, επιστημονικό και πολιτειακό επίπεδο, ο Καθηγητής υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων:

“Κατ’ αρχάς η πρόληψη και η τιμωρία σχετίζονται με ποσόστωση/ αναλογία και δεν είναι-όπως διατείνονται μερικοί-ανεξάρτητη η μία από την άλλη. Δεν είναι δυνατό να επιτρέπονται όλα και να μην υπάρχει υπαίτιος για οποιοδήποτε λάθος. Το προσωπικό αίσθημα ευθύνης και αναγνώρισης λάθους πρέπει να εισαχθεί ως μάθημα στο σχολείο. Δεν είναι νοητό το επιχείρημα του αμάχητου τεκμηρίου της «αθωότητας» λόγω ηλικίας, ούτε η άρση του καταλογισμού σε πράξεις βίας με κίνητρο το κέρδος ή την επιβολή. Σε επίπεδο δομών νομίζω ότι πρέπει να ενισχυθεί και να διευρυνθεί «ο θεσμός του μαθητή-διαμεσολαβητή», να λειτουργούν σε μόνιμη βάση σε κάθε σχολείο «Επιτροπές πρόληψης» [με τη συμμετοχή δασκάλων, γονέων, ειδικών, εκπροσώπων ΟΤΑ] και να υπάρχει διαρκής ενημέρωση γύρω από ζητήματα βίας και κοινωνικού αποκλεισμού”.

Ενώ ως προς το πολύτιμο μήνυμά του προς τους νέους, όπως καταγράφεται μέσα από το γράμμα – ανοικτή επιστολή του, στον τέλος της συνέντευξης:

“Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται σήμερα δεν είναι μόνον αν εκλαμβάνετε τη βία ως ζωοδότρια ή ως ζωοκτόνο, αν πρόκειται για ετεροχρονισμένο θυμό, για αντισυστημικό παιχνίδι πρόκλησης για ένα άγριο life-style.Το κρίσιμο ερώτημα το οποίο σας αφορά είναι αν μπορεί το αίσθημα αδικίας, αδυναμίας, αβοηθησίας που σας διακατέχει, αν η αγάπη που δεν βρήκε ανταπόκριση και η κραυγή μοναξιάς στην οποία κανείς δεν απάντησε, αν η αγωνία για ένα μέλλον κατειλημμένο από αδιάφορους ενήλικες που σας πλημμυρίζει, αν όλα αυτά κι άλλα πολλά αποτελούν κόμπους που λύνονται με τη βία και το μίσος. Ο βίαιος λόγος και ο εθισμός στη βίαιη συμπεριφορά ανοίγουν έναν φαύλο κύκλο αδιαλλαξίας και στο τέλος επιστρέφει σαν μπούμερανγκ και τραυματίζουν εσένα τον ίδιο. Ακόμα και ο ηθικός θυμός και η συναισθηματική εκτόνωση δεν ωφελεί σε τίποτα να πάρουν τη μορφή της εκδίκησης.

Είστε ανασφαλείς αλλά ο χρόνος επούλωσης των πληγών σάς ανήκει. Είστε εξαγριωμένοι αλλά και ταυτόχρονα πολύ ευαίσθητοι για να θέλετε να βλάψετε αθώους. Είστε απογοητευμένοι αλλά στο βάθος ελπίζετε ότι η νέα ελπίδα περνάει μέσα από την κατανόηση και την αλληλεγγύη. Είστε [ή αισθάνεστε] μόνοι αλλά γύρω σας πολλές αγκαλιές ανοίγουν, ίσως χωρίς να τις βλέπετε. Στον Κόσμο που έρχεται, μαγικό στην τεχνολογία και δύσκολο στην ειρηνική συμβίωση των-όπου Γης- ανθρώπων, εσείς θα ορίσετε τους κανόνες της Δημοκρατίας , τα όρια της Ελευθερίας και την Αξία του Συν-ανήκειν. Μη σας παρασύρουνε τα παιχνίδια εξουσίας και συμφερόντων που συχνά οδηγούν στην Ανομία, τη Βία και το Έγκλημα.

Ο δρόμος ήταν, είναι και θα είναι πάντοτε ένας: αυτός της αξιοπρέπειας, των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, της εντιμότητας, της μπέσας, της συνεννόησης και της αλληλοϋποστήριξης των συν-ανθρώπων. Σας εύχομαι ούριο άνεμο στο όμορφο ταξίδι της Ζωής”.

Σχετικά με το modus operandi της οπαδικής βίας, βλ. αναλυτικά το άρθρο του Δικηγόρου Παρ’Αρείω Πάγω και Προέδρου του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος, Διονύση Χιόνη στο CRIMETIMES (Φεβρουάριος 2018): https://www.crimetimes.gr/to-modus-operandi-ths-opadikhs-vias/?fbclid=IwAR3Kx3C6VhlsApHzB89QKStG1Sxksf5njJwjA2wM-Ctz0gBkyRnc_3eT_EM

Η φωτογραφία αντλείται από: https://unsplash.com/photos/YExN_WgILhE”