Την Παρασκευή 13/5 επιστρέφω στον… (αγαπημένο) “τόπο του εγκλήματος”!! Με χιούμορ, ασφαλώς, εννοώ το αγαπημένο μου Τμήμα ΕΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών για έναν κύκλο διαλέξεων με αντικείμενο το αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ και την θεματική ενότητα “πώς το κόκκινο μπορεί να μετατραπεί σε κίτρινο”.
Μεταξύ των ζητημάτων που θα μας απασχολήσουν στο πλαίσιο των διαλέξεων είναι οι μιντιακές απεικονίσεις του εγκλήματος και του φαινομένου της εγκληματικότητας, η κατασκευή της εικόνας του “ιδανικού θύτη” και “ιδανικού θύματος”, οι μορφές εγκληματικότητας που υπερπροβάλλονται από τα μίντια και, αντίστοιχα, οι μορφές εγκληματικότητας που παραμένουν αφανείς. Θα αναλύσουμε τις news values και τον τρόπο με τον οποίο αυτές επιδρούν στην καταγραφή της είδησης εγκληματολογικού ενδιαφέροντος και στην ενημέρωση του κοινού. Θα αναλύσουμε, ενδεικτικά, ορισμένες πολύκροτες υποθέσεις που έχουν απασχολήσει έντονα το αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ στη χώρα μας και θα μιλήσουμε για την έννοια της “εικονικής δικαιοσύνης”, δηλαδή το συσχετισμό των ΜΜΕ με το σύστημα της δικαιοσύνης, με αναφορά σε πολύκροτες δίκες στην Ελλάδα και διεθνώς. Όπως και τις προηγούμενες χρονιές, ελπίζω ότι το ενδιαφέρον των φοιτητών για εκπόνηση εργασιών με αντικείμενο το αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ θα είναι μεγάλο και θα δούμε το στίγμα και τη δυναμική των μελλοντικών αστυνομικών και δικαστικών συντακτών.
Αναμφισβήτητα, θα προσπαθήσουμε να δούμε ποιος ο ρόλος του εγκληματολόγου σήμερα και ποια πρέπει να είναι η συμβολή του στο αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ, ώστε να δοθεί νέα ώθηση σε αυτά τα ρεπορτάζ. Δεν θα μπορέσουμε να μην αναφερθούμε, τέλος, στα καινούργια δεδομένα της εποχής και στον τρόπο με τον οποίο ασκείται η δημοσιογραφία στο πλαίσιο της ψηφιακής εποχής. Το αστυνομικό ρεπορτάζ, πλέον, διαφοροποιείται σημαντικά σε σχέση με το αντίστοιχο ρεπορτάζ της παραδοσιακής κοινωνίας. Πέραν του γεγονότος ότι υπάρχει πληθώρα πηγών και η πρόσβαση στην πληροφορία λόγω διαδικτύου είναι ταχύτατη, ο ρόλος του παραδοσιακού αστυνομικού συντάκτη “αντικαθίσταται” σε ορισμένες περιπτώσεις από τον citizen journalist/ τον “πολίτη-δημοσιογράφο”, ο οποίος όντας ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας ενός γεγονότος με υψηλό εγκληματολογικό ενδιαφέρον καταγράφει και μεταφέρει πρώτος την είδηση στο ευρύ κοινό. Πιο συγκεκριμένα, με μεγάλη ευκολία και ταχύτητα ο κάθε πολίτης μπορεί να καταγράψει με την κάμερα του κινητού του το έκτακτο γεγονός και να “ανεβάσει” στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το υλικό του, το οποίο πολλές φορές θεωρείται “πολύτιμο” και αξιοποιείται ακόμα κι από τα παραδοσιακά ΜΜΕ, συχνά σε μεγάλό βαθμό. Αυτή είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, η οποία μπορούμε να πούμε ότι “παγιώθηκε”, σε πολύ μεγάλη έκταση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον Απρίλιο του 2013 μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στο Μαραθώνιο της Βοστόνης.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άλλαξαν -μια για πάντα- τον τρόπο καταγραφής και μετάδοσης της είδησης εγκληματολογικού ενδιαφέροντος, με τους πολίτες -αυτόπτες μάρτυρες του συμβάντος να “ανεβαζουν” ασταμάτητα φωτογραφίες και βίντεο και να ενημερώνουν τον κόσμο διεθνώς. Το κοινό δεν περίμενε να ενημερωθεί από τα συμβατικά μέσα, αλλά παρακολουθούσε με αγωνία τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι πολίτες-δημοσιογράφοι, σίγουρα, προσέφεραν πολλά στην ενημέρωση του κοινού, ως αυτόπτες μάρτυρες των συμβάντων, ενώ οι δημοσιογράφοι μπόρεσαν να αξιοποιήσουν κάποιο από το υλικό ώστε να εμβαθύνουν την έρευνά τους. Ωστόσο, αυτού του είδους η ενημέρωση και μεταφορά της εγκληματολογικής είδησης στο κοινό από τον πολίτη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κρύβει πολλούς και σοβαρούς κινδύνους. Η είδηση δεν φιλτράρεται, η πληροφορία που μεταφέρεται στο κοινό μπορεί να είναι ψευδής ( όπως πολλές φορές αποδεικνύεται ότι είναι) και λόγω της ταχύτατης αναπαραγωγής στο διαδίκτυο, φήμες και ψευδο-γεγονότα αναπαράγονται σε κλάσματα δευτερολέπτου, προκαλώντας πανικό.
Αυτό συνέβη και στην περίπτωση των βομβιστικών επιθέσεων στη Βοστόνη, με τη στόχοποίηση δύο, τελικά, αθώων πολιτών, οι οποίοι “καταγράφηκαν” από τις κάμερες των πολιτών ως “τρομοκράτες”. Συνεπώς, καταλαβαίνουμε τις επικίνδυνες διαστάσεις που μπορεί να λάβει αυτό το “κυνήγι μαγισσών” από ανθρώπους που δεν είναι επαγγελματίες δημοσιογράφοι και δεν έχουν ούτε την εκπαίδευση, ούτε τη γνώση, ούτε όλα τα αναγκαία τεχνικά μέσα πολλές φορές, να φιλτράρουν την είδηση και να μη σκορπίσουν, άδικα, τον τρόμο, στιγματίζοντας μάλιστα αθώους πολίτες που μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους ή ακόμα να κινδυνεύσει η σωματική τους ακεραιότητα και ψυχική τους υγεία, όπως άλλωστε έχουν καταγραφεί τέτοια περιστατικά.
Συνοψίζοντας, θα τονίσω ότι κατά την δική μου κρίση είναι σημαντικό και θετικό, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, να προσαρμόζεται και η δημοσιογραφία στα δεδομένα της νέας εποχής και να αξιοποιεί προς όφελος της τα καινούργια μέσα της τεχνολογίας και κοινωνικής δικτύωσης. Με τον ίδιο τρόπο και ο αστυνομικός συντάκτης οφείλει να αξιοποιεί τα νέα μέσα που έχει στη διάθεσή του, ακόμα και το υλικό των citizen journalists, όπου κρίνει, προκειμένου να προχωρήσει εις βάθος την έρευνά του. Ωστόσο, το σημείο-κλειδί είναι να φιλτράρει την είδηση, να μη βασίζεται μόνο σε μια πηγή, π.χ. μόνο των citizen journalists ή μόνο της αστυνομίας, αλλά να “κυνηγάει” και ο ίδιος την είδηση, να καταγράφει πάντοτε και την άποψή των ειδικών και έγκριτων στο χώρο της εγκληματολογικής έρευνας, προκειμένου να παρέχει στο κοινό ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη ενημέρωση. Ο αστυνομικός συντάκτης, συνεπώς, έχει ένα νέο ρόλο και μια άλλη δυναμική στο πλαίσιο της “ψηφιακής εποχής της δημοσιογραφίας” και, αναμφίβολα, ο δυναμικός δημοσιογράφος που θα έχει τη γνώση και την εξειδίκευση, όπως επίσης την τόλμη να κάνει έρευνα και να βγει στο δρόμο, χωρίς να αρκείται στο να μεταφέρει ανούσιες πληροφορίες από αναξιόπιστες πηγές, θα κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινού και μια θέση στην “ερευνητική δημοσιογραφία”.
Καλή μας αρχή, παιδιά, την Παρασκευή! Πάμε δυναμικά…αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ.
Καρδαρά Αγγελική 